Procesja na Skałkę – majowa tradycja krakowian
30 kwietnia 2018
Majowe procesje ku czci św. Stanisława połączone z uroczystą Mszą św. na Skałce to zarówno święto kościelne, jak i manifest patriotyzmu. Jakie są tego powody i dlaczego warto wziąć udział udział w przemarszu?
Na Świętego Stanisława…
Święty Stanisław ze Szczepanowa to jeden z głównych patronów Polski, który zginął śmiercią męczeńską 11 kwietnia 1079 roku. Po odebraniu europejskiego wykształcenia przyjął święcenia kapłańskie w 1066 roku, aby finalnie zastąpić biskupa Lamberta II sześć lat później.
Liczne zachowane źródła charakteryzują go jako biskupa surowego, powszechnie piętnującego poligamię oraz nocne uczty z pogańskimi śpiewami. Krytyczne spojrzenie wobec dworskich uciech kontrastowało z nastawieniem wobec chłopów – Stanisław dbał o losy wdów i sierot, publicznie krytykując wypasanie chłopskich łąk przez zwierzynę zamożnych. Wskrzesił również diecezję gnieźnieńską, stale poszerzając jej wpływy o kolejne wsie. Stale narastający konflikt z królem pozbawił go życia niedługo później.
Kościół oo. Paulinów na Skałce /fot. Wikimedia
Kontrowersje wokół sporu biskupa Stanisława z królem
Istnieje przynajmniej kilka wersji odnośnie przyczyn mordu na biskupie. Część kronikarzy wskazuje na niewłaściwe rządy Bolesława Śmiałego, który miał dopuszczać się niesprawiedliwości oraz szerzyć piętnowane przez biskupa zgorszenia (m.in. uprowadzając zamężne kobiety). Inni powołują się na liczne wyprawy wojenne na ziemiach południowo-wschodnich (ziemie kijowskie), które zachwiały sytuacją polityczną w kraju. Pozbawieni nadzoru króla chłopi rozpoczęli grabieże majątków rycerskich, połączone z wykorzystywaniem żon walczących.
Na wieść o rozruchach część wojska pozostawiła władcę na froncie, wywołując w nim niepohamowaną wściekłość. Po powrocie do kraju Bolesław nakazał surowe ukaranie kobiet, które w jego opinii oddały się nierządowi, zdradzając mężów i doprowadzając do utraty ich majątku. Inna wersja sugeruje gniew władcy wobec rycerzy, którzy zaczęli przeciw niemu spiskować. Za skazanymi wstawił się sam biskup Stanisław, początkowo grożąc, a następnie przeklinając gwałtownego króla.
Niezależnie od przyczyn konfliktu, faktem jest, że władca uznał Stanisława za zdrajcę i wydał na niego wyrok śmierci. Rozkazał sługom ujęcie kanonika, odprawiającego mszę w kościele na Skałce. Zgodnie z najokrutniejszą wersją legendy ci odmówili, więc sam zamordował biskupa. Ciało następnie poćwiartowano.
Wobec rosnącego kultu Stanisława wśród ludu, kanonizacja miała miejsce 17 września 1253 roku w kościele p.w. św. Franciszka w Asyżu. Rok później, 8 maja 1254 roku, odbył się pierwszy liturgiczny obchód ku czci św. Stanisława w Polsce, składający relikwie błogosławionego na Wawelu. W ten dzień należało się wstrzymać od pracy fizycznej, nauki i rozpraw sądowych.
Wnętrze kościoła oo. Paulinów na Skałce /fot. Wikimedia
Symbolika związana ze św. Stanisławem
Dlaczego właściwie św. Stanisław stał się patronem Polski? Już w XIII wieku uznano jego losy za symboliczne dla walki uciśnionego narodu z rosnącymi wpływami despotycznych elit i tyranów. Postawa podkreślała płynące z chrześcijaństwa korzyści dla najbiedniejszych, przyczyniając się do umocnienia wiary na ziemiach polskich.
Zarezerwuj majowy pobyt w hotelach sieci Best Western Kraków!
Nie bez znaczenia pozostaje również legenda o kanonizacji szczątek biskupa, które na oczach zgromadzonych zrosły się z powrotem w jedno ciało. Oczywista symbolika nawiązuje tu do łączenia tego, co zostało rozdzielone – ziemie w jedno państwo, regiony pod wpływami jednego władcy czy warstwy społeczne w jednolity naród.
Sylwetka była chętnie wykorzystywana w czasach rozbiorów i pojawiania się kolejnych najeźdźców, służąc za obietnicę ponownego zjednoczenia i uwolnienia spod obcych wpływów (m.in.: w trakcie kazań Karola Wojtyły czy Adama Sapiehy).
Historyczne korzenie procesji na Skałkę
Procesja upamiętnia pierwsze przejście z relikwiami św. Stanisława do katedry na Wawelu, mające miejsce około 1088 roku. Od 1320 roku koronacje odbywały się w pobliżu ołtarza, na którym składano szkatułkę z relikwiami, podkreślając wyższość władzy boskiej nad świecką.
Przerwa w odprawianiu procesji nastąpiła w wyniku ingerencji władz hitlerowskich, pragnących w ten sposób ograniczyć manifestację polskości. W dalszym ciągu odbywały się jednak msze na Skałce. Silne represje spotykały również organizatorów w okresie rządów komunistycznych. Obrzęd został ponownie rozsławiony pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły oraz niestroniącego od tematyki polityczno–społecznej prymasa Wyszyńskiego. Od momentu odzyskania niepodległości przez Polskę, w procesjach stanisławowskich biorą udział przedstawiciele władz państwowych oraz administracji terytorialnej i władz miejskich.
Kościół oo. Paulinów na Skałce /fot. Wikimedia
Procesja na Skałkę – jak wygląda dziś?
Obecna forma procesji charakteryzuje się bogactwem zwyczajów, na które składają się barwne stroje, charakterystyczna oprawa muzyczna, dekoracje i sztandary oraz tradycyjna trasa – prowadząca od katedry wawelskiej przez ulice Podzamcze, Stradomską, Krakowską, Skałeczną aż pod kościół OO. Paulinów na Skałce (stamtąd pielgrzymi wyruszają w drogę powrotną).
W procesji niesione są relikwie św. Stanisława oraz innych polskich świętych i błogosławionych. Wśród uczestników spotkamy m.in.: przedstawicieli episkopatu i władz państwowych, duchowieństwa diecezjalnego i przedstawicieli zakonów, bractwa Kurkowego i miejscami cechów, organizacji cechowych i charytatywnych i innych znaczących gości. Procesja odbywa się w oktawie rocznicy śmierci Stanisława, w najbliższą możliwą niedzielę: w tym roku uroczystość przypada więc na 13 maja.
