Bronowice, Pychowice, Podgórze. Jak rozrastał się Kraków

11 czerwca 2020

Kraków od wieków jest jednym z najważniejszych miast Polski. Dziś zajmuje powierzchnię ponad 326 kilometrów kwadratowych i jest drugim z największych miast kraju. Zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności ustępuje jedynie Warszawie. Pod Wawel zjeżdżają turyści z całego świata, a oprócz historycznego centrum miasta mogą odwiedzić na przykład Podgórze czy Bronowice. Nie wszyscy jednak wiedzą, że jeszcze kilkaset lat temu te nazwy wcale nie oznaczały części dawnej stolicy Polski, a osobne miejscowości. Jak zatem rozrastał się Kraków?

Lokacja nad Wisłą

Już u początków państwa piastowskiego, tysiąc lat temu, Kraków należał do największych osad na polskich terenach. Rozwijał się przede wszystkim dzięki korzystnemu położeniu – został usytuowany na żyznych ziemiach, przez które przebiegał ważny szlak handlowy. Najważniejszym była Wisła, którą spławiano towary w głąb kraju.

Dzisiejszy wygląd miasto zaczęło jednak zyskiwać dopiero w XIII wieku. Wszystko zapoczątkowała tak zwana wielka lokacja Krakowa w 1257 roku, możliwa dzięki księciu Bolesławowi Wstydliwemu. Choć prawdopodobnie nie była to pierwsza lokacja miasta, to właśnie wówczas wytyczono duży, kwadratowy rynek z szachownicowym układem ulic. Ten plan miejscami został nieco zmodyfikowany, by dostosować go do istniejącej zabudowy, między innymi kilku istniejących już wówczas w Krakowie kościołów.

Chcesz spędzić wyjątkowy weekend w Krakowie? Zapraszamy do naszego hotelu Best Western Kraków!

Miasto zaczyna rosnąć

Już kilkadziesiąt lat później pojawiły się pierwsze modyfikacje. W czasie wznoszenia murów obronnych teren objęty fortyfikacjami nieco powiększono – pokrywał się on mniej więcej z obszarem dzisiejszego Starego Miasta. Pozostałością po ówczesnych umocnieniach jest Brama Floriańska.

Kraków przeszedł przez okres rozbicia dzielnicowego monarchii piastowskiej jako najważniejsze polskie miasto i stolica dzielnicy senioralnej – to o panowanie nad Krakowem walczyli piastowscy książęta. Po zjednoczeniu państwa przez Władysława Łokietka stał się głównym ośrodkiem polskiej państwowości i nadal prężnie się rozwijał. Dostrzegł to Kazimierz Wielki, który w sąsiedztwie Krakowa ulokował dwa inne miasta – Kazimierz oraz Kleparz. Taki podział administracyjny przetrwał ponad 400 lat.

Pragniesz odkryć tajemnice krakowskich kopców? Koniecznie przeczytaj nasz artykuł!

Marginalizacja i nowe otwarcie

W XVII wieku Kraków zaczął jednak tracić swoją stołeczną pozycję na rzecz Warszawy, co wstrzymało rozwój miasta. Po pierwszym rozbiorze stał się nawet miastem granicznym. Ważną datą dla Krakowa stał się rok 1791 – wówczas wcielono do niego Kazimierz i Kleparz, a także niektóre przedmieścia. W pobliskiej wsi Prądnik Czerwony wytyczono cmentarz komunalny. Dziś wszystkie wymienione nazwy jednoznacznie kojarzą się z dzielnicami Krakowa. Obok, po prawej stronie Wisły, austriacki zaborca wytyczył natomiast kolejne nowe miasto – Podgórze.

Na początku XIX wieku Kraków zyskał status miasta otwartego. Mury obronne wyburzono, ostał się z nich jedynie Barbakan. Po 1815 roku miasto funkcjonowało przez kilkadziesiąt lat jako neutralna Rzeczpospolita Krakowska – w tym czasie w miejscu wyburzonych fortyfikacji powstały Planty, czyli niezwykły ogród wokół historycznego centrum miasta. Potem Kraków został włączony w obręb monarchii austriackiej, a zaborca ponownie zaczął przemieniać go w twierdzę.

Wielki Kraków

W drugiej połowie XIX wieku Kraków odzyskał samorząd, a kolejni prezydenci miasta porządkowali jego układ urbanistyczny. Jeszcze przed I wojną światową narodziła się idea “Wielkiego Krakowa”, którą postanowił zrealizować prezydent Juliusz Leo. Wcześniej zdarzało się, że sąsiednie gminy – na przykład Grzegórzki – wręcz prosiły o przyłączenie do Krakowa, ale miasto odmawiało. Za kadencji Lea takie prośby trafiły na podatny grunt.

W latach 1909-1911 do miasta przyłączono 13 wsi i okolicznych gmin. Wówczas w obrębie miasta znalazły się m.in. wspomniane Grzegórzki, ale też Dębniki, Krowodrza czy Bronowice. W 1915 roku do Krakowa przyłączono także Podgórze. Dzięki temu powierzchnia miasta wzrosła do 47 kilometrów kwadratowych – dawna stolica pod względem powierzchni zaczęła więc znacznie przewyższać Warszawę.

Kolejne powiększenia

W nowej rzeczywistości po odzyskaniu niepodległości Kraków ponownie stał się jednym z najważniejszych polskich miast. Kolejne znaczne powiększenie jego granic nastąpiło jednak wówczas, gdy zarządzał nim niemiecki okupant. W latach 40. do Krakowa przyłączono kolejne miejscowości, takie jak Czyżyny, Pychowice czy Bieżanów. Najważniejszy pod tym względem był rok 1941 – obszar miasta powiększył się wówczas trzykrotnie.

Po raz ostatni Kraków znacząco rozrósł się po II wojnie światowej, gdy władze PRL postanowiły wznieść u jego boku Nową Hutę. W zamyśle miała być odrębnym miastem, ale w 1951 roku włączono ją do Krakowa. Wówczas miasto powiększyło swoją powierzchnię o kolejnych 65 kilometrów kwadratowych. W latach 70. przyłączono jeszcze do Krakowa kilka podmiejskich wsi. To ostatecznie nadało miastu granice pokrywające się z obecnymi, czyniąc z grodu ograniczonego niegdyś do bezpośrednich okolic Wawelu rozległą metropolię.