Kraków na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej

29 maja 2017

Małopolski Szlak Architektury Drewnianej liczy sobie 253 obiekty, a 5 z nich znajduje się na terenie Krakowa. Gdzie znajdziesz zabytki tradycyjnego budownictwa w grodzie Kraka? Jakie historie opowiadają wiekowe drewniane budowle?

Kaplica św. Małgorzaty i św. Judyty

Wędrówkę zaczynamy na zwierzynieckim osiedlu Salwator. Nieopodal klasztoru sióstr norbertanek znajduje się niewielka, barokowa świątynia oszalowana pionowymi deskami. To kaplica św. Małgorzaty i św. Judyty – budynek wzniesiony pod koniec XVII w. z inicjatywy ksieni Justyny Oraczowskiej, wyświęcony przez biskupa Szembeka. Świątynia pełniła funkcję kaplicy cmentarnej. Szczególnie wiele dusz znalazło tu miejsce spoczynku w czasie morowej epidemii w XVIII w.

Teren obecnej kaplicy służył jako miejsce kultu już wiele wieków wcześniej. Jak głosi legenda, dawni Słowianie oddawali tu cześć bogu Poświstowi. Związki z pogańskimi wierzeniami odkryto w XIX wieku. Kapliczka zyskała zwyczajową nazwę „Gontyna” (łac. contina – świątynia Słowian połabskich). Mieszkańcy Salwatora pamiętają o tym do dziś: miano przetrwało jako nazwa jednej z sąsiednich ulic. W samej kaplicy nie odprawia się obecnie nabożeństw. Turyści mogą zwiedzać jej wnętrze w sezonie letnim, od maja do końca września.

Kaplica św. Małgorzaty i św. Judyty z pomnikiem Jana Pawła II /fot. Wikimedia

Muzeum Budownictwa Drewnianego „Skansen”

Skansen w Woli Justowskiej to dzieło etnografa Seweryna Udzieli. Rekonstrukcja drewnianych budynków rozpoczęła się tutaj w 1949 roku. Pierwszym obiektem skansenu był XVI-wieczny kościółek, przeniesiony ze wsi Komorowice Śląskie (obecnie dzielnicy Bielska-Białej). W kolejnych latach dołączyły do niego dwa budynki z drugiej połowy XIX wieku: karczma z pasieki koło Czernichowa oraz spichlerz dworski z Trzyciąża. Ich zrębowe konstrukcje i czterospadowe dachy kryte gontem prezentują charakterystyczne cechy budownictwa tamtych czasów.

Karczma i spichlerz zachowały się do dzisiaj, jednak kościół możemy podziwiać tylko na zdjęciach. Po przeniesieniu do Skansenu budynek odzyskał dawną świetność: w latach 70. Jerzy Hoffmann nakręcił tu nawet finałową scenę „Potopu”. Niestety, już po kilku latach świątynia padła ofiarą pożaru. Kościół został odbudowany, lecz w 2002 roku nieszczęście powtórzyło się. Budynek i jego wyposażenie, w tym zabytkowe organy i dzieła sztuki, doszczętnie spłonęły w ogniu. Na miejscu kościoła znajduje się obecnie zadaszona krypta, pełniąca funkcję kościoła parafialnego.

Kościół św. Jana Chrzciciela w Krakowie-Krzesławicach

Z Woli Justowskiej udajemy się do Nowej Huty. W Krzesławicach wznosi się XVII-wieczny kościół św. Jana Chrzciciela, przeniesiony tu z Jawornika koło Myślenic. Kraków dał świątyni drugie życie: w latach 80. budynek uległ poważnej dewastacji, a komunistyczni urzędnicy nie zgodzili się na jego odbudowę. Aby uratować kościół, przeniesiono go do Krzesławic i poddano renowacji. Inwestycja miała zapoczątkować budowę całego skansenu. Plan spalił na panewce – dziś turyści zwiedzają więc sam kościół i zabytkowe elementy wyposażenia. Jest wśród nich złocisty ołtarz główny z XVI-wiecznym, gotyckim krucyfiksem, a także kilkusetletnie polichromie z kompozycją Sądu Ostatecznego i wizerunkiem św. Krzysztofa. Wizyta w świątyni jest także dobrą okazją, by odwiedzić pobliski dworek Jana Matejki.

Wnętrze kościoła św. Jana Chrzciciela w krakowskich Krzesławicach

Kościół na Górce Kościelnickiej

Kolejny przystanek na krakowskim Szlaku Architektury Drewnianej to Górka Kościelnicka. Tamtejszy kościół parafialny pochodzi z końca XVII w., a wzniesiono go w miejscu poprzedniej, XIII-wiecznej świątyni. Budynek jest perełką późnogotyckiej architektury: charakterystyczne dla ówczesnego stylu są między innymi kolebkowe sklepienia, spadzisty dach gontowy i przedsionek zwany „babińcem”. Wnętrze świątyni kryje w sobie XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Anielskiej i trzystuletnie rokokowe ołtarze.

W sąsiedztwie kościoła znajduje się niewielki cmentarz. Nieregularnie rozmieszczone mogiły opowiedzą Ci kawałek polskiej historii: spoczywają tu członkowie rodów Wodzickich i Potockich, żołnierze polegli w I wojnie światowej, a także Józef Zapalski – uczestnik powstania listopadowego.

Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Mogile

Na końcu wycieczki czeka na Ciebie prawdziwy skarb! Kościół św. Bartłomieja w Mogile jest jednym z najcenniejszych drewnianych zabytków w Polsce. Co świadczy o jego wyjątkowości? Wystarczy spojrzeć na datę powstania świątyni – pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi z 1329 roku! Klasztor stał się domem braci cystersów, sprowadzonych do Mogiły przez biskupa Iwo Odrowąża. W XV w. świątynia zyskała prawa kościoła parafialnego i pełniła tę funkcję aż do połowy XIX w.

Budynek dwukrotnie ulegał przebudowie, lecz gotycki układ przestrzenno-konstrukcyjny przetrwał bez zmian. W latach 40. XVIII wieku dobudowano jedynie transept i boczne kaplice w celu nadania bryle modnego kształtu krzyża łacińskiego. Wnętrze kościoła skrywa polichromie z wizerunkami św. Bernarda z Clairvaux oraz czterech Ewangelistów, a także portrety Apostołów i dostojników zasłużonych dla mogilskiej parafii. Zobaczysz tu także 4 ołtarze z okresu późnego baroku i rokoko. Godne uwagi są także ośmiogłosowe organy z XVIII w. oraz trójbramna dzwonnica, górująca nad kościołem i jego przyległościami.

Historia kościoła św. Bartłomieja w Mogile sięga I połowy XIV wieku /fot. Wikimedia