Kraków śladami Wyspiańskiego
24 lipca 2017
Koleje życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego nierozerwalnie wiążą się z Krakowem. Fascynująca wędrówka Szlakiem Wyspiańskiego przybliży Ci bogaty dorobek twórczy, główne źródła inspiracji i najważniejsze wydarzenia z życia artysty.
Bieżący Rok Stanisława Wyspiańskiego upamiętnia 110. rocznicę śmierci jednej z najwybitniejszych postaci polskiej kultury. Turystyczny Szlak Wyspiańskiego, zorganizowany przez miasto w ramach obchodów wydarzenia, to kopalnia wiedzy na temat życia i twórczości „czwartego wieszcza”. Trasa obejmuje 19 punktów. Są wśród nich miejsca związane z życiem prywatnym Wyspiańskiego, wystawy dzieł sztuki i miejsca realizacji projektów, a także źródła najsilniejszych inspiracji artysty.
Odkrywanie kolejnych etapów Szlaku to ogromna przyjemność, tym bardziej, że trasa wiedzie przez urokliwe Stare Miasto: 18 z 19 obiektów znajduje się na odcinku między Błoniami a kościołem na Skałce. Jedynym oddalonym przystankiem jest Muzeum Młodej Polski – popularna Rydlówka. Nie pomijaj jednak i tego etapu: wycieczka do Bronowic Małych przybliży Ci fascynującą historię najsłynniejszego polskiego wesela i atmosferę młodopolskiego Krakowa.
Muzeum Młodej Polski „Rydlówka” w Bronowicach Małych /fot. Wikimedia
Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie (ul. 3 Maja 1)
Bogate zbiory Muzeum Narodowego obejmują między innymi projekty witraży do katedry wawelskiej, udostępnione do stałego wglądu. W listopadzie 2017 Muzeum zaprezentuje też monograficzną ekspozycję „Wyspiański”, poświęconą życiu i twórczości artysty.
Już dziś zarezerwuj nocleg w Hotelu Best Western Kraków i podążaj śladami Stanisława Wyspiańskiego!
Pracownia i Muzeum Witrażu (al. Krasińskiego 23)
Pracownia witrażowa Stanisława Gabriela Żeleńskiego okazała się jedynym zakładem, który sprostał surowym wymaganiom Wyspiańskiego. Artysta zrealizował tu wiele projektów: najsłynniejsze owoce współpracy z Żeleńskim to witraże do kościoła Franciszkanów i gmachu Towarzystwa Lekarskiego. Pracownia działa do dziś; w budynku znajduje się także wystawa poświęcona sztuce witrażu.
Dom Józefa Mehoffera (ul. Krupnicza 26)
To jeden z najważniejszych punktów na szlaku – obecny Dom Mehoffera jest miejscem narodzin Wyspiańskiego! W latach 80. kamienica przeszła na własność Muzeum Narodowego. Dziś zobaczysz tu ekspozycję poświęconą biografii artysty.
Mieszkanie Żeleńskich (ul. Karmelicka 26)
Tadeusz Boy-Żeleński wspominał aranżację stworzoną przez Wyspiańskiego jako „bezlitośnie niewygodną”, lecz walory estetyczne mieszkania Żeleńskich nie podlegały dyskusji. Surowe formy połączone z ludowymi motywami tworzyły niezwykle efektowną, niespotykaną wówczas całość. Część wyposażenia wnętrza znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego.
Jama Michalika (ul. Floriańska 45)
Miejsce to warto odwiedzić nie tylko ze względu na Wyspiańskiego – lokal pod dawną nazwą Cukiernia Lwowska był ważnym ośrodkiem życia artystycznego i towarzyskiego młodopolskiej bohemy. Wyspiański spotykał się tutaj m.in. z Lucjanem Rydlem, Tadeuszem Boyem-Żeleńskim czy Józefem Mehofferem.
Wnętrze Jamy Michalika przy ul. Floriańskiej /fot. Wikimedia
Akademia Sztuk Pięknych (pl. Matejki 13)
To właśnie tutaj Wyspiański zdobywał pierwsze szlify malarskie pod okiem samego Jana Matejki. Od 1902 roku artysta piastował tu także stanowisko profesora katedry malarstwa religijnego i dekoracyjnego.
Dom pod Krzyżem (ul. Szpitalna 21)
W kamienicy mieści się Muzeum Teatralne im. Wyspiańskiego z bogatą kolekcją rekwizytów, kostiumów, rękopisów i projektów scenografii. Warto wyróżnić spośród nich projekt stroju Lajkonika i wspomniane wyżej rekwizyty do inscenizacji „Bolesława Śmiałego”.
Teatr im. Juliusza Słowackiego (pl. Św. Ducha 1)
Działalność Wyspiańskiego na deskach Teatru Miejskiego wyznaczyła zupełnie nowy kierunek w polskiej scenografii teatralnej. Do historii przeszły między innymi kontrowersyjna premiera „Wesela”, bezprecedensowa inscenizacja „Dziadów” Mickiewicza, a także realizacja dramatu „Bolesław Śmiały” z dekoracjami i kostiumami samodzielnego projektu Wyspiańskiego.
Dom Rzemiosł (ul. Radziwiłłowska 3)
Budynek pełnił rolę magazynu Teatru im. Słowackiego, od czasów współczesnych Wyspiańskiemu, aż do pierwszej dekady XXI wieku. Dziś zobaczysz tu interaktywną ekspozycję poświęconą działalności teatru.
Dom Towarzystwa Lekarskiego (ul. Radziwiłłowska 4)
Autorski projekt Wyspiańskiego znakomicie oddawał charakter i przeznaczenie budynku. Centralny witraż z wizerunkiem boga słońca Apollo nawiązywał do postaci Mikołaja Kopernika – patrona Towarzystwa, a także do źródeł sztuki lekarskiej. Członkowie Towarzystwa narzekali na niewygodne meble, lecz artysta wybrał je nieprzypadkowo: twarde fotele nie sprzyjały drzemkom i wymuszały wzmożoną koncentrację w trakcie obrad.
Pracownia Wyspiańskiego (pl. Mariacki 9)
Nieistniejący już budynek na tyłach Kościoła Mariackiego był pierwszą samodzielną pracownią Wyspiańskiego. Ciasny, skromny lokal nie blokował procesu twórczego: twórca skreślił tu pierwsze wersy „Wesela”, projektował wawelskie witraże i wydawał pierwsze dramaty.
Pawilon Wyspiańskiego (pl. Wszystkich Świętych 2)
Budynek autorstwa architektów z pracowni Ingarden & Ewy prezentuje twórczość Wyspiańskiego w nowoczesnym wydaniu. Projektanci zaczerpnęli inspiracje z wystroju Domu Towarzystwa Lekarskiego i scenografii dramatu „Legenda II”. Centralnym elementem aranżacji są współczesne witraże, wykonane na podstawie wawelskich projektów Wyspiańskiego.
Witraż w Domu Towarzystwa Lekarskiego to jedna z inspiracji projektantów Pawilonu Wyspiańskiego /fot. Wikimedia
Kościół Franciszkanów (pl. Wszystkich Świętych 3)
Kościelne polichromie i witraże są realizacją projektu Wyspiańskiego. Polne kwiaty namalowane na ścianach symbolizują miłość św. Franciszka do boskiego dzieła stworzenia. Witraże nad głównym ołtarzem przedstawiają postaci Franciszka i bł. Salomei – fundatorki zgromadzenia klarysek. Całość składa się na arcydzieło sztuki sakralnej: wnętrze kościoła nieodmiennie wywiera ogromne wrażenie na zwiedzających.
Dom Długosza (ul. Kanonicza 25)
Siedziba średniowiecznego kronikarza stała się domem rodziny Wyspiańskich: mały Stanisław mieszkał tu w latach 1873-1880.
Planty
Pejzaż krakowskiego parku mocno inspirował artystę. Planty widnieją na wielu płótnach pędzla Wyspiańskiego – wystarczy wymienić tu słynne „Planty o świcie” czy „Chochoły (Planty nocą)”.
Obraz „Chochoły (Planty Nocą”, 1898 r. /fot. Wikimedia
Wawel
To jedna z najsilniejszych fascynacji Wyspiańskiego i temat wielu jego projektów – niestety, żaden z nich nie doczekał się realizacji. O wawelskich witrażach wspomnieliśmy już kilkakrotnie: artysta planował serię szklanych kompozycji z wizerunkami legendarnych i historycznych bohaterów Krakowa (Wanda, św. Stanisław, Kazimierz Wielki). Do historii przeszedł także projekt Akropolis. Wyspiański widział Wawel jako serce polskiej państwowości; po odzyskaniu terenu wzgórza spod austriackiej jurysdykcji zamierzał umieścić tu najważniejsze instytucje polityczne, a także teatr i stadion sportowy wzorowane na starożytnych greckich budowlach.
Szafirowa Pracownia (ul. Krowoderska 79)
Po opuszczeniu lokalu na placu Mariackim Wyspiański przeniósł się do 7-pokojowego mieszkania przy Krowoderskiej. Zamieszkiwał tu przez resztę życia, wraz z żoną i czwórką dzieci. Szafirowa Pracownia, zawdzięczająca nazwę niebieskiemu kolorowi ścian, wydała na świat m.in. dramaty „Wyzwolenie” i „Noc listopadowa”. Widok z okna pracowni był także jedynym źródłem natchnienia w ostatnich latach życia, gdy artysta złożony syfilisem nie wychodził już z domu. Lokal jest obecnie siedzibą Fundacji Dom Stanisława Wyspiańskiego, zajmującej się edukacją artystyczną dzieci i młodzieży.
Krypta Zasłużonych na Skałce (ul. Skałeczna 15)
Krypta jest miejscem pochówku Wyspiańskiego – artysta spoczął tu 2 grudnia 1907 roku. Ceremonia pogrzebowa przerodziła się w spontaniczną demonstrację patriotyczną. Krakowianie i delegaci ze wszystkich zaborów tłumnie zgromadzili się pod kościołem Mariackim; kondukt przy akompaniamencie dzwonu Zygmunta przeszedł przez Wawel na Skałkę, a przemarsz stał się wyrazem dążeń do odzyskania niepodległości Polski.
Kościół św. Stanisława na Skałce /fot. Wikimedia
Rydlówka – Muzeum Młodej Polski (ul. Tetmajera 28)
To jedyny punkt naszego szlaku poza centrum Krakowa. Warto pojechać do Bronowic Małych, by zobaczyć miejsce weselnej zabawy Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny – wydarzenia te stały się kanwą scenariusza jednego z najwybitniejszych polskich dzieł literackich i teatralnych. Wesele odbyło się 20 listopada 1900 r. Do dziś w rocznicę zabawy odbywa się tam inscenizacja osadzania chochoła.
